Klasztor Benedyktynów w Mogilnie

---

Historia

Fundacja klasztoru przez Kazimierza Odnowiciela miała miejsce w drugiej połowie XI wieku. Wówczas, benedyktyni przybyli do grodziska, które istniało na półwyspie wcinającym się w Jezioro Mogileńskie od dwóch wieków. Zakonnicy, najczęściej pochodzący z Nadrenii oraz Bawarii, otrzymali w ramach nadania dwadzieścia trzy wsie w pobliżu Mogilna, siedem wsi w okolicach Płocka i prawo do dochodów z pięciu kolejnych grodów w rejonie Łęczycy.

Natychmiast po dotarciu mnichów rozpoczęto budowę kościoła oraz zabudowań klasztornych, które wznoszono z lokalnego granitu i wapienia. Mogileńscy benedyktyni odegrali istotną rolę w szerzeniu chrześcijaństwa na obszarze Mazowsza i Kujaw. W miarę jak ich społeczność rosła, w 1145 roku przejęli oni kościół św. Jakuba oraz kościół św. Klemensa zlokalizowany w Mogilnie.

Stare klasztorne zabudowania przeszły przebudowę w stylu późnoromańskim, co było efektem zniszczeń spowodowanych przez wojska księcia Władysława Odonica oraz sporami z księciem Władysławem Laskonogim. Wzgórze, na którym wznosił się klasztor, otoczone zostało kamiennym murem. XV wiek przyniósł kolejną przebudowę, nadającą klasztorowi cechy gotyckie. W następnych wiekach rola polityczna klasztoru zaczęła maleć, a jego budowle podlegały zniszczeniu.

Dopiero w XVIII wieku wspólnota benedyktynów odzyskała swój blask, przystępując do przebudowy kompleksu klasztornego w stylu barokowym, co miało miejsce między 1760 a 1797 rokiem. Klasztor miał wciąż obowiązek udzielania stacji.

Po I rozbiorze Polski w 1773 roku, Mogilno znalazło się pod dominacją pruską, co doprowadziło do przejęcia przez nowe władze majątku klasztornego. W 1816 roku zakazano przyjmowania nowicjuszy, a klasztor ostatecznie został zamknięty w 1833 roku. Budynki klasztorne zostały przekazane lokalnym katolikom do wykorzystania jako kościół, a ewangelikom, którzy przekształcili je w szkołę.

Po roku 1880 w obiektach urządzono szpital, z tym że kościół klasztorny nadal pełnił funkcje parafialne. Po powrocie Mogilna do Polski, w klasztorze znów funkcjonowała szkoła oraz przytułek. W 1934 roku przeprowadzono remont, jednak podczas II wojny światowej obiekt został zajęty przez niemieckich hitlerowców, którzy przekształcili go w oboz przejściowy, oboz jeniecki, a także więzienie dla Żydówek oraz szpital.

W latach 70. XX wieku, badania archeologiczne i historyczne w klasztorze podjęli naukowcy z UMK, przy okazji których przeprowadzono także remont obiektu.

Architektura

Kościół św. Jana Ewangelisty

Zespół klasztorny w Mogilnie zlokalizowany jest przy ulicy Benedyktyńskiej. Dostęp do tego wyjątkowego miejsca zapewnia XVIII-wieczna trójdzielna brama, która wcześniej zdobiła most nad fosą. Badania historyczne sugerują, że pierwotna romańska świątynia w tym miejscu była orientowana i zbudowana w modelu bazylikowym. Posiadała transept, apsydy oraz pojedynczą wieżę, która znajdowała się nad kruchtą. To właśnie ona mogła spełniać funkcje obronne.

Obecnie jedynie fundamenty pierwszego kościoła przetrwały do naszych czasów, mimo to aktualny obiekt wciąż zachowuje układ pierwotnej budowli. Zmiany, które zaszły w XVIII wieku, wiążą się przede wszystkim z dekoracją zewnętrzną; styl gotycki okien i blend został przekształcony na barokowy. Dodatkowo, wieża została zastąpiona przez dwie niższe konstrukcje z charakterystycznymi hełmami. W 1913 roku, przed główną fasadą, dodano przedsionek w stylu neobarokowym. Obie budowle mogą pochwalić się gwiaździstymi i kryształowymi sklepieniami, które są efektem przebudowy z XV i XVI wieku.

Wnętrze klasztoru oraz kościoła aż kipi od historycznych zdobień z XVIII wieku. Głównym elementem wyposażenia jest ołtarz w stylu rokoko, z centralnie umieszczonym obrazem Matki Boskiej Śnieżnej, datowanym na XVII wiek. W 1884 roku ołtarz wzbogacono o płaskorzeźbę, która jest kopią słynnej Ostatniej Wieczerzy autorstwa Leonarda da Vinci. Oprócz ołtarza, w kościele św. Jana znajdują się również stalle z lat 1760–1770, boczne ołtarze, rokokowa ambona oraz dziewiętnastowieczna chrzcielnica. Prospekt organowy, umiejscowiony na chórze, ma swoje korzenie w I połowie XVII wieku. W bocznej kaplicy podziwiać można obraz Matki Boskiej Bolesnej.

Ponadto, pod całym kompleksem rozciąga się zespół podziemi, które są przykryte sklepieniem kolebkowym. W latach 70. odnaleziono tam grób jednego z opatów mogileńskich oraz wiele glinianych naczyń. Zachodnia część tej krypty uznawana jest za drugie, po kryptach św. Leonarda, najlepiej zachowane w Polsce pomieszczenie podziemne z okresu romańskiego.

Klasztor

Budynki klasztorne mają formę trójskrzydłową i pochodzą głównie z XVI oraz XVIII wieku. W przeszłości były kilkakrotnie przebudowywane. Skrzydło południowe to niegdyś mieszkanie opata, refektarz oraz klasztorna kuchnia; skrzydło wschodnie zawiera dormitorium i pokoje dla służby, zaś skrzydło zachodnie to pomieszczenia pomocnicze. Całość pierwotnie łączył krużganek, który obecnie jest podzielony i nie pełni już swoich oryginalnych funkcji. Klasztor, wraz z kościołem, tworzy zamknięty czworobok.

Na wirydarzu można zobaczyć jedenastowieczną romańską studnię, która została zasypana około XV wieku. Jej pierwotna głębokość sięgała około 14 metrów.

---

Oceń: Klasztor Benedyktynów w Mogilnie

---